'Ons onderzoek stippelt de weg uit naar een reële bergingsinstallatie'
HADES: 40 jaar onderzoek naar geologische berging
SCK CEN en NIRAS vierden in 2022 vier decennia onderzoek in HADES naar geologische berging in weinig verharde klei in België. Dat onderzoek legt een stevige wetenschappelijke basis voor de geologische berging van hoogradioactief en langlevend afval. Samen met alle betrokkenen – gaande van wetenschappers tot beleidsmakers – plaatsten SCK CEN en NIRAS de schijnwerpers op het jubileumjaar en de resultaten van hun onderzoek. ‘België is dankzij die kennis klaar om de volgende stappen naar een reële bergingsinstallatie te zetten.’
In oktober 2022 nam de Belgische regering de principebeslissing om het hoogactief en langlevend kernafval van ons land diep ondergronds te bergen, in een geschikte geologische laag. De regering steunde bij haar beslissing op de gewaardeerde inzichten uit meer dan 40 jaar onderzoek in HADES, het ondergrondse laboratorium.
Veilig en haalbaar
De onderzoeksfaciliteit HADES wordt beheerd door ESV EURIDICE, een samenwerking tussen SCK CEN en NIRAS. Dat riep 2022 uit tot een jubileumjaar vol bijzondere terug- en vooruitblikken. 'In 1982 bouwden we het eerste ondergrondse laboratorium ter wereld om geologische berging in klei in reële omstandigheden te bestuderen', zegt Peter De Preter, directeur van ESV EURIDICE. 'Na 40 jaar onderzoek komen we tot dit besluit: geologische berging is een veilige en haalbare oplossing. Het is haalbaar in die zin dat we industriële technieken hebben om een dergelijke bergingsinstallatie uit te graven. We kennen de processen van geologische berging in klei die voor een veilige insluiting en afzondering van dat afval zorgen – nu en voor toekomstige generaties. Verder onderzoek zal die kennis nog helpen verdiepen.’
40 jaar kennis in kaart
Het HADES-team blikte in 2022 terug op de kennis die onderzoekers 225 meter diep in de Boomse klei vergaarden om hun boodschap te onderbouwen. 'Ons onderzoeksveld is behoorlijk breed', zegt ESV EURIDICE-onderzoekster Mieke De Craen. 'Als eerste ondergronds laboratorium ter wereld in klei voerden we pionierswerk uit. We experimenteerden met verschillende uitgravingstechnieken en verschillende materialen voor de galerijwand. We voerden tal van experimenten uit en brachten het gedrag en de eigenschappen van klei in kaart. De leerrijkste inzichten uit onze onderzoeken bundelden we in wetenschappelijke publicaties en we lichtten ze meteen ook op wetenschappelijke events toe.'
Internationaal pionierswerk
In 2022 organiseerde EURIDICE twee evenementen: één in het voorjaar en één in het najaar. Er kwamen betrokkenen uit alle richtingen over de vloer: gaande van beleidsmakers en politici tot geologen en andere collega-wetenschappers. Peter De Preter: 'Bij het eerste evenement toonden onder meer Pierre-Yves Dermagne, vice-eersteminister en minister van Economie en Werk, en Tinne Van der Straeten, minister van Energie, hun waardering voor ons jarenlange onderzoekswerk. Bij de tweede bijeenkomst onthield ik vooral dat externe experten ons onderzoek bekrachtigden als wetenschappelijk, stevig fundament voor geologische berging als nationale oplossing voor radioactief afval. Dat hebben we te danken aan samenwerkingen en ons ondergronds laboratorium HADES, de bakermat van Belgisch onderzoek naar geologische berging. Aanvullend bij de events lanceerden we ook een 4-delige podcast HADES40, die op onze website te beluisteren is.'
Toekomstige oriëntatie
Ook na 40 jaar wachten de onderzoeksfaciliteit HADES nog vele uitdagingen, die sterker op praktische vraagstukken georiënteerd zullen zijn. Hoe verfijnen we het ontwerp van de bergingsinstallatie op basis van de kennis die we reeds vergaard hebben en in de toekomst nog zullen verdiepen? Hoe monitoren we gedetailleerd de diepe geologische bergingsinstallatie vanaf het aardoppervlak – nu en in de verre toekomst? Hoe sluiten we de bergingsinstallatie af, eenmaal die gevuld is? 'De komende jaren stemmen we het onderzoek meer en meer af op het proces om tot locatiekeuze én dus een reële bergingsinstallatie te komen', zegt Mieke De Craen. 'Daarnaast blijven er projecten om geologische berging bijkomend breed wetenschappelijk te onderbouwen, zoals het PRACLAY-experiment, een grootschalig verwarmingsexperiment dat al sinds 2014 loopt en het recent gestarte NEMESIS–gasexperiment. Met dat experiment zal ESV EURIDICE gas in de kleilaag injecteren. Het wil daarmee bestuderen dat biologische processen dat gas afvoeren en er plaatselijk dus geen gas ophoopt. Gasvorming zou een kleilaag namelijk onder druk kunnen zetten.
PRACLAY
Het grootschalige PRACLAY-project bestudeert het effect van de warmte die hoogactief afval produceert op de diepe kleilaag en op de galerijwand. Peter De Preter: 'Jaren geleden bouwden we in HADES een sinds 2011 afgesloten zijgalerij met verwarmingsinstallatie. Daarin zijn we sinds 2014 een opwarming tot 80° C aan het testen – specifiek op dat punt waar de galerijwand en de klei elkaar raken. Tegen 2025 bereiden we de geplande afkoeling en de ontmanteling van het experiment voor. Dit experiment levert waardevolle inzichten over hoe het bergingssysteem onder thermische belasting reageert. Met ambitieuze experimenten als PRACLAY dragen we bij aan de concrete stappen naar een diepe geologische berging.’
