Hoofdstuk 3: Straling meten in een burgerlabo
Online lesmateriaal
Radioactiviteit is overal
Radioactiviteit is overal, maar je kan het niet waarnemen. Daarvoor heb je meetapparatuur nodig. Met de juiste apparatuur kan radioactiviteit goed gemeten worden. Vaak zo goed dat het gemeten kan worden, terwijl er nog geen risico is. Er bestaan veel verschillende meetapparaten. Deze hebben ook verschillende doelstellingen. In dit onderdeel leer je hoe je radioactiviteit kan meten en de soorten meetapparatuur kennen. Ga zeker zelf ook aan de slag en probeer radioactieve bronnen op te sporen met meetapparatuur.
Straling meten = indirect eigenschappen meten
In tegenstelling tot bijvoorbeeld het meten van lengte, meten we eigenschappen van straling vaak indirect. We meten dus niet rechtstreeks het verval van atomen, maar we meten het gevolg ervan door een uitgezonden deeltje te detecteren.We meten ook niet de energie, die in lichaamsweefsel is afgezet, maar meten het aantal deeltjes en hun energie in de omgeving van het weefsel. Dit gaat soms gepaard met grotere onnauwkeurigheden.
Om tot het beste meetresultaat te komen, moet je eerst bepalen wat je wil meten. Bepaal voor ieder element welke apparatuur je nodig hebt! Download het schema om de afbeelding in een groter formaat te bekijken.
Oefening
Kijk in je werkbundel (deel 3) voor de bijhorende opdracht. Gebruik voor deze oefening de twee kaarten in het voorgaande krantenartikel. Je kan de opdracht ook via deze link maken.
Meet zelf radioactiviteit
Wil je zelf radioactiviteit meten? Zoek de vier radioactieve bronnen (+ 20 μSv/h) met behulp van je geiger-müllerteller.
De spelregels:
De bewoners van het fictieve dorpje Morishima (eiland van bossen) zijn ongerust. Ze vermoeden dat er hoge radioactieve bronnen in hun omgeving zijn en zijn bang dat dit hun gezondheid, de dieren en de natuur zal schaden. Aan jou om deze radioactieve bronnen op te sporen.
Hoe? Door het gebied te verkennen met behulp van je geiger-müllerteller en de bronnen met een waarschuwingsteken te markeren. Hou tijdens de tocht steeds je cumulatieve dosis* in het oog, want die moet zo laag mogelijk blijven. De dosis vind je rechts onderaan het scherm. Het spel is voltooid als je de vier bronnen gevonden én gemarkeerd hebt.
* 'Cumulatieve dosis' duidt op de totale hoeveelheid ioniserende straling waaraan je jezelf blootstelt. Dat is uitgedrukt in microsievert (μSv) (een microsievert staat gelijk aan 0,000 001 sievert).
Spelbesturing
Gebruik de volgende toetsen om te bewegen in de omgeving
- e = vooruit wandelen
- d = achteruit wandelen
- s = naar links bewegen
- f = naar rechts bewegen
- Je kan je zicht bijstellen met de pijltjestoetsen.
- Als je een bron gevonden hebt, plaats je een waarschuwingsteken door op je toetsenbord 'x'. in te drukken.
- Loop over het waarschuwingsteken om het te verwijderen.
Extra informatie
-
1. Ionisatie: meting van vrije elektronen
- Bij ionisatie wordt een elektron uit een atoom vrijgemaakt door het ioniserende deeltje.
- Het aantal vrijgemaakte elektronen is een maat voor de energie van het ioniserende deeltje.
- Door de vrijgemaakte elektronen te meten, kunnen we informatie krijgen over het ioniserende deeltje.
2. Excitatie: meting van uitgezonden licht
- Bij excitatie wordt een elektron door het ioniserende deeltje in een hogere energiebaan van een atoom gebracht, maar het blijft wel gebonden aan het atoom.
- Het elektron valt daarna weer terug naar zijn oorspronkelijke energietoestand, waarbij het de extra bindingsenergie in de vorm van licht (een fotondeeltje) uitstraalt.
- Het aantal uitgezonden lichtdeeltjes is hier een maat voor de energie van het ioniserende deeltje.
Klik verder naar deze pdf om meer te weten over die sensoren.
Burgerlabo’s
Vertrouwenscrisis na Fukushima
Meten is weten. Maar wat zeggen die metingen nu eigenlijk over het gevaar op onze gezondheid? Welke cijfers moet een overheid communiceren met de bevolking? Hoewel de Japanse overheid stappen ondernam om de bevolking op de hoogte te stellen van de kernramp, bereikte die informatie de bevolking niet of vonden de inwoners geen antwoord op hun vragen. Later bleek ook dat de overheid niet alle data die ze ter beschikking had, heeft vrij gegeven. Daarenboven, heeft de Japanse overheid decennialang een pro-nucleaire koers gevaren.
Door kernenergie systematisch te promoten, overheerste de indruk dat de overheid, alsook wetenschappelijke instituten en media niet onafhankelijk zijn van de nucleaire industrie. Die elementen zorgden voor argwaan onder de bevolking. Er ontstond een kloof tussen burgers en overheidsinstanties. Sommige burgers besloten om zelf te meten. Op die manier kunnen ze data verifiëren en informatie verkrijgen die ze nodig hebben. 10 jaar na Fukushima zijn nog tientallen organisaties actief in Japan.
Een bezoek aan burgerlabo’s
Omdat Masako's mama bezorgd is over de verspreiding van radioactieve deeltjes in de omgeving en de impact daarvan op onze gezondheid, bezoekt ze regelmatig een lokaal burgerlabo. Daar meten en controleren burgers onafhankelijk van de overheid de aanwezigheid van radioactieve stoffen, bijvoorbeeld in levensmiddelen.
Burgerinitiatieven die radioactiviteit monitoren bestaan al enkele decennia. Fukushima en technologische vooruitgang (denk maar aan het internet en de ontwikkeling van sensoren) hebben echter een impact gehad op het aantal initiatieven dat fors gestegen is. Bovendien kon de data die ze verzamelden gemakkelijker toegankelijk gemaakt worden voor een breder publiek via het internet.
Een burgerbeweging kwam op gang die de gevolgen van Fukushima wou meten vanuit het perspectief van de burger. Geleidelijk vormden burgers nieuwe organisaties. Die burgerlabo's maken radioactiviteit zichtbaar...
- door voeding en andere stalen te meten in keukens en labo's op verzoek van burgers...
- door te meten op straat, in parken, aan huis...
- en dat met methodes en apparatuur die ze soms zelf ontwikkeld hebben.
Zo brengen burgerorganisaties radioactiviteit in kaart voor deze generatie en de volgende. Zij vormen een helpende hand om zicht te krijgen op de verspreiding van radioactieve deeltjes in de leefomgeving.
Maar burgerlabo's doen meer dan meten: ze organiseren ook informatiesessies en publiceren over radioactiviteit om hun kennis te delen. Daarnaast bieden ze een luisterend oor voor wie dat nodig heeft. Bij sommige organisaties kan je ook terecht voor een doktersafspraak.
Hoewel burgerlabo's ontstaan zijn uit een acute nood aan informatie onder de Japanse bevolking, helpen ze al meer dan tien jaar andere burgers om te leren omgaan met de gevolgen van Fukushima.
Download de poster en lees deze aandachtig.
Burgerwetenschap
Burgerlabo's zoals die in Japan worden ook wel burgerwetenschap of citizen science genoemd. Burgerwetenschap wijst op de actieve participatie van burgers in wetenshappen. Er bestaan vele vormen van burgerwetenschap. Het maakt enerzijds deel uit van een maatschappelijke tendens om burgers meer te betrekken bij wetenschappelijke en technologische onderzoek. Dat soort burgerwetenschap vertrekt vaak vanuit de overheid en/of wetenschappelijke instanties en kent de laatste jaren een enorme groei.
Burgerlabo's, zoals die in Japan, maken deel uit van een burgerbeweging die een ongelijkheid of onrechtvaardigheid wil aanklagen. In België kan je dergelijke groepen ook terugvinden, waaronder Leuvenair. Dat burgerinitiatief onderzoekt de luchtkwaliteit in Leuven om zo de luchtvervuiling in kaart brengen. Hun metingen vind je terug op https://leuvenair.be.
Download de kaart om deze beter te bekijken. Je ziet er enkele burgerlabo's die nog steeds actief zijn in Japan.
Extra informatie
-
Wil je meer leren over burgerlabo's na de kernramp in Fukushima? Lees dan dit interview met Suzuki Kaori, een van de drijvende krachten achter het burgerlabo in Iwaki.
Het interview kan je lezen via deze link.
Los daarna de vragen op in je werkbundel (deel 3) of beantwoord de vragen online via deze link.
-
<< Terug naar de startpagina
Ga terug naar de introductiepagina van dit lespakket.
-
Handleiding: hoofdstuk 3
Voor leerkrachten: download de handleiding voor hoofdstuk 3 hier.
-
Werkbundel: hoofdstuk 3
Voor leerlingen: download de werkbundel voor hoofdstuk 3 hier.
-
Naar het volgende hoofstuk >>
Klik verder naar het volgende hoofdstuk: H4 - Fukushima en België.