Fanny’s factcheck: non-proliferatie
Uit het stripalbum ‘De Kiekeboes: Uranium-235’
Fanny spreekt in de strip over een vuile bom. Strikt gezien is dat geen nucleair wapen, maar een ‘gewone bom’ met een radioactieve lading of omhulsel. Het wapen verspreidt bij zijn explosie radioactiviteit, maar maakt geen gebruik van kernreacties zoals bij een ‘echt’ kernwapen het geval is.
Gezien het bij velen toch associaties oproept met kernwapens, zoomen we even verder in op het onderwerp ‘non-proliferatie’. Ofwel de inspanningen om de verspreiding van nucleaire wapens, materialen en technologieën te voorkomen.
Non-proliferatieverdrag
Het non-proliferatieverdrag (NPV) heet officieel het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens. Het werd in 1968 afgesloten en trad twee jaar later in werking. Het verdrag bestaat uit drie pijlers of doelstellingen:
- De niet-verspreiding van nucleaire wapens en de belofte van niet-nucleaire landen om geen kernwapens te bouwen. Het verdrag ontleent zijn naam aan deze pijler.
- Ontwapening, minder kernwapens wereldwijd.
- Het recht op vreedzaam gebruik van kernenergie.
Kernstopverdrag
Naast het non-proliferatieverdrag bestaat er ook het Kernstopverdrag (Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty of CTBT). Het verdrag kwam in 1996 tot stand en voorziet een wereldwijd verbod op nucleaire proeven en is van cruciaal belang voor ontwapening en non-proliferatie. Het verdrag is nog niet formeel in werking getreden, maar bepaalde aspecten zijn al wel operationeel. Een daarvan is een opsporingssysteem voor nucleaire testen. Het opsporingssysteem is een wereldwijd monitoringsysteem dat elke kernproef overal kan detecteren. Om de naleving van het verdrag te controleren, werd de internationale organisatie CTBTO (Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty Organization) opgericht. In dezelfde context kan in elke lidstaat een ‘nationaal data center’ worden opgericht. In België is dat het NDC.be.
Onze onderzoeksgebieden zijn allemaal gericht op de grote maatschappelijke uitdagingen
SCK CEN en non-proliferatie?
SCK CEN doet enkel onderzoek naar vreedzame nucleaire toepassingen. Zo staat het ook in onze statuten. Je treft bij ons geen enkel onderzoek dat gelinkt is aan militaire nucleaire toepassingen. Onze onderzoeksgebieden zijn allemaal gericht op de grote maatschappelijke uitdagingen zoals klimaatverandering, afvalbeheer en de strijd tegen kanker.
SCK CEN draagt zelfs actief zijn steentje bij aan non-proliferatie. Zo helpen wij het IAEA in Wenen om hun inspecties in kader van non-proliferatie te verbeteren, nemen we initiatieven om te werken met minder proliferatiegevoelige materialen en maakten we het zelfs mogelijk om de controle op de naleving van het kernstopverdrag te verbeteren.
Hoe zet SCK CEN zich in voor non-proliferatie?
Belgisch Steunprogramma aan het IAEA
SCK CEN voert voor de Belgische overheid het Belgisch Steunprogramma aan het IAEA uit. We trainen IAEA inspecteurs om kerninstallaties beter te inspecteren, we verbeteren meetmethodes voor kernsplijtstof en kunnen analyses op splijtstof doen voor het IAEA. Ook beantwoorden wij vragen die het IAEA ons stelt op technisch vlak.
Bijdrages nucleair testbanverdrag of CTBT
Via ons werk voor het Belgische NDC.be (waarvan SCK CEN een stichtend lid is), dragen we bij aan het nucleair testbanverdrag of CTBT (Comprehensive Nuclear-Test-Ban-Treaty). We maken analyserapporten op over verdachte waarnemingen die kunnen wijzen op een nucleaire explosie, we nemen deel aan simulaties en oefeningen en werken internationaal samen met de verschillende datacentra.
Een van onze onderzoeksgroepen monitort radioactieve lozingen wereldwijd. Testen van kernwapens kunnen hiermee worden gedetecteerd. En hoewel opsporen en detecteren van kernproeven nuttig is, het kan altijd beter. Daarom ontwikkelden we een statistische code om ook de oorsprong en de omvang van een radioactieve lozing te kunnen berekenen. Die code stellen we ter beschikking aan het CTBT om de naleving van het Kernstopverdrag te kunnen verifiëren.
De bronlocatie van een lozing berekenen is slechts functionaliteiten van de code. Wetenschappers kunnen er ook mee voorspellen wanneer er hoeveel radioactiviteit is vrijgekomen. Het algoritme baseert zich daarvoor op zowel meetstations die radioactieve lozingen hebben gedetecteerd, als stations die geen radioactiviteit registreerden. Met die cruciale informatie kunnen wetenschappers met bestaande modellen berekenen hoe sterk het besmettingsgevaar op welk moment zal zijn, rekening houdend met factoren als neerslag, windsnelheid en windrichting. Die factoren spelen een cruciale rol in de verspreiding van radioactieve deeltjes in de atmosfeer. Zo kan de situatie nauwkeurig in kaart gebracht worden.
📎 Meer weten over hoe die statistische code werkt? Lees hier verder.
Conversie van hoogverrijkt naar laagverrijkt uranium
In maart 2023 kondigden we aan dat de onderzoeksreactor BR2 in de toekomst zal draaien op laagverrijkt uranium. Daarmee zet SCK CEN een baanbrekende stap om de verspreiding van hoogverrijkt uranium, een mogelijk bestanddeel van kernwapens, tegen te gaan. In samenwerking met de Verenigde Staten testten we alvast drie laagverrijkte testsplijtstofelementen succesvol als echte brandstof voor de reactor. De omschakeling staat in 2026 op onze kalender en als alles volgens plan verloopt, zal BR2 dan ’s werelds eerste onderzoeksreactor met hoogperformante splijtstof zijn die de overstap heeft gemaakt.
Die omschakeling is trouwens een lang proces: er gaan jaren van ontwikkeling, intensief testen en een uitgebreid veiligheidsdossier aan vooraf. We moeten immers aan het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) – de nucleaire, regelgevende autoriteit in België – bewijzen dat het nieuwe splijtstoftype even veilig als de huidige splijtstof is. Daarbij komt dat de onderzoeksreactor ook met de nieuwe splijtstof dezelfde technische prestaties moet leveren. En die prestaties zijn niet niets: BR2 is een van de krachtigste onderzoeksreactoren in de wereld. De medische en wetenschappelijke sector rekenen op hem. Hij speelt wereldwijd immers een vitale rol in de productie van medische radio-isotopen en het testen van nieuwe materialen en splijtstoffen voor de nucleaire industrie.
In 2023 vinkten we een belangrijke mijlpaal in dit omschakelingsproces af. De Amerikaanse ambassadeur Michael M. Adler fecliciteerde ons voor deze mijlpaal [zie video hieronder].