Fanny’s factcheck: Komt laagradioactief afval uit hospitalen?
Uit het stripalbum 'De Kiekeboes: Uranium-235'
In ‘Uranium-235’ bezoekt Fanny Kiekeboe een opslagplaats waar ze laagradioactief, kortlevend afval gedurende honderd jaar bewaren. De gids zegt dat dit afval uit hospitalen komt. Is dat zo? En wat doet SCK CEN in het “echte leven” om de hoeveelheid afval zoveel mogelijk te beperken? Even inzoomen.
© In samenwerking met De Standaard Uitgeverij. Alle prenten en verhaallijnen behoren hen toe.
Less is more
Niet alles wat ooit in een kerncentrale stond, hoeft radioactief afval te zijn. Er zijn manieren om materiaal maximaal te recupereren en de hoeveelheid kernafval tot een minimum te beperken. En dat is maar goed ook, want met de sluiting en ontmanteling van de Belgische kerncentrales op komst, hebben we maar beter een sterk plan klaar.
Maar hoe kunnen we de hoeveelheid radioactief afval op een kostenefficiënte manier beperken? Na jarenlang pionierswerk stellen we trots dat wij bij SCK CEN een uitgebreide expertise over dat vraagstuk hebben uitgebouwd. We ontmantelden onze drukwaterreactor Belgian Reactor 3 (BR3), de voorloper van de kerncentrales in Doel en Tihange. Daarnaast zijn we nauw betrokken in andere ontmantelingsprojecten en onderzoek naar een veilig beheer van afval.
Elk materiaal dat radioactief besmet kan zijn - meestal komende uit een nucleaire installatie - doorloopt een proces:
-
1. Sorteren
Meten is weten. We meten zorgvuldig alle mogelijk radioactieve materialen. Zo scheiden we afvalstromen van elkaar:
- Materialen die vrij zijn van radioactiviteit
- Materialen die we kunnen declassificeren (zie 2. Recupereren)
- Materialen die niet te hergebruiken zijn (zie 3. Bergen)
-
2. Recupereren
Materialen die (licht) radioactief besmet zijn, decontamineren we. Dat betekent dat we de materialen behandelen en het activiteitsniveau zo doen dalen tot ze als gewoon afval kunnen beschouwd worden. In vakjargon noemen we dat declassificeren.
-
3. Bergen
Lukt het niet om radioactieve materialen te hergebruiken? Dan zorgt NIRAS ervoor dat die veilig beheerd worden, nu en in de toekomst.
Wist je dat ... we na 35 jaar in de laatste fase van de ontmanteling van BR3 zitten? Tijdens die ontmanteling hebben we al 2646 ton afval verwerkt. Amper 9,5% is radioactief afval: dat afval kunnen we niet meer sorteren of recupereren. Het eindstation is dan ook een berging.
Circulaire economie in ontmanteling en onderzoek doen naar een veilig beheer van radioactief afval zijn voor ons key in Exploring the nuclear lifecycle – een belangrijke pijler in ons strategisch plan ‘Exploring 2040’. Ben je benieuwd naar hoe we de ecologische voetafdruk van ontmanteling verkleinen?
Hier zijn enkele concrete voorbeelden:
-
Ons ANUBIS-project focust op geavanceerde meettechnieken om de materialen die uit de ontmanteling van de Belgische kerncentrales zullen voortkomen, te hergebruiken of recycleren.
Lees meer >>
-
Onze MEDOC-installatie verwijderde de besmette oppervlaktelaag van verschillende metalen – komende van BR3 – door middel van een chemische reiniging. Daardoor werd maar liefst 71 ton metaal afgevoerd als schroot in plaats van als laagradioactief afval.
-
Met het SMELD-project doen we onderzoek naar het recycleren van metaal met een beperkte radioactiviteit, door middel van een nucleaire smeltoven voor onderzoek.
Lees meer >>
Eindstation: berging
Het afval dat niet (langer) gerecycleerd kan worden, moet uiteindelijk geborgen worden. NIRAS is de nationale instelling die verantwoordelijk is voor het beheer van het radioactieve afval van A tot Z.
Afval bergen, dat klinkt misschien wat vreemd, maar voor radioactief afval is dat exact wat we moeten doen: zo lang het afval een gevaar kan vormen, moeten we het afschermen van mens en milieu. Pas daarna, als de radioactieve straling doorheen de tijd voldoende is afgenomen, kunnen we het behandelen als ‘gewoon’ afval.
Bergingskeuze
Hoe lang en op welke manier radioactief afval moet geborgen worden, hangt af van de categorie waarin het werd ingedeeld:
- Laagactief afval wordt bovengronds geborgen in een oppervlaktebergingsinstallatie.
- Middel- en hoogactief afval moet worden geborgen onder de grond in een diepe of geologische bergingsinstallatie.
Wist je dat ... de bergingsinstallatie voor laagactief afval in Dessel wordt gebouwd? Het afval zal daar 100-den jaren moeten blijven. Voor het hoogactieve afval is de principebeslissing voor een diepe berging genomen, maar moet nog een locatie gezocht worden (in binnen- of buitenland).
Afvalcategorieën
In België wordt radioactief afval dus ingedeeld in 3 categorieën: het A, B en C-afval. De indeling is afhankelijk van de halveringstijd en de mate van activiteit.
De vaten in de loods bij het fictieve bedrijf Nuclean waar Fanny tussen loopt, behoren duidelijk tot de afvalcategorie A. De gids spreekt immers over laagradioactief afval dat 100 jaar moet bewaard worden, laagactief kortlevend afval dus. We geven nog een woordje uitleg over deze afvalcategorie.
Hoe kort is kort?
Met kortlevend afval worden radionucliden bedoeld die een halfwaardetijd hebben van minder dan of gelijk aan 30 jaar. Dat betekent concreet dat dit afval gedurende zo’n 300 jaar afgezonderd moet blijven van mens en milieu. Na die 300 jaar – dit zijn 10 halfwaardetijden – is het afval 1000 keer minder radioactief, aangezien het verval van radioactiviteit exponentieel verloopt. Vanaf dan mag het worden behandeld als conventioneel afval.
Activiteit van het afval
Het kortlevend afval van categorie A, kan zowel laag- als middelactief zijn. De activiteit van het afval wordt bepaald door het contactdosistempo te meten. Dat is het tempo waarbij iemand bij aanraking wordt blootgesteld.
Hoe meet je iets dat je niet kan zien, ruiken, horen of voelen? Dat lees je in Fanny’s factcheck over ‘Radioactiviteit meten’!
We onderscheiden drie activiteitsniveaus:
-
Laagactief afval
Minder dan 5 milliSievert per uur
-
Middelactief afval
Tussen 5 milliSievert en 2 Sievert per uur
-
Hoogactief afval
meer dan 2 Sievert per uur
Ontdek meer over deze indeling op de website van NIRAS.
Wie is NIRAS?
NIRAS, de Nationale instelling voor radioactief afval en verrijkte splijtstoffen, is sinds haar oprichting in 1980 verantwoordelijk voor het beheer van het radioactieve afval in België. De instelling heeft als taak de bevolking en het milieu doeltreffend te beschermen tegen de mogelijke gevaren van radioactief afval.
Komt dat laagactief afval uit hospitalen?
Categorie A-afval komt onder meer voort uit medische toepassingen. De steeds grotere inzetbaarheid van de nucleaire geneeskunde zorgt immers voor radioactief afval. Dit afval kwam tijdens de behandeling of de diagnose met radio-isotopen in contact. Het gaat om injectienaalden, potjes met (resten van) radioactieve vloeistoffen, persoonlijke beschermingsmiddelen (bv. handschoenen van het medisch personeel), meettoestellen en kalibratievloeistoffen. Een groot aandeel hiervan heeft een halveringstijd van minder dan zes maanden. Dat afval wordt ter plaatse bewaard totdat het voldoende vervallen is om te kunnen vrijgeven. Afval met langere halfwaardetijden wordt ten laste genomen van NIRAS, hier vind je meer info.
Ook onze kerncentrales produceren een aanzienlijke hoeveelheid laagactief afval, zoals filters, harsen, handschoenen, papier en restafval van de behandeling van afvalwater in kerncentrales. Middelactief afval wordt dan weer geproduceerd bij de fabricage en de opwerking van kernbrandstof, en bij ontmantelingsactiviteiten. Wanneer de Belgische kerncentrales finaal stopgezet zullen worden, zullen de reactoren en gebouwen volledig ontmanteld worden. Ook hierbij zal categorie A afval vrijkomen, wat we met onze expertise uit het ontmantelingsproject van de BR3 en ook o.a. het ANUBIS project zoveel mogelijk willen beperken.
Ook in andere takken van de industrie wordt categorie A-afval geproduceerd. Denk hierbij aan productie van radio-isotopen, controle van lasnaden en voedselsterilisatie.
Een overzicht van alle mogelijke bronnen van radioactief afval vind je hier.
Waar gaat het categorie A-afval naartoe?
Al het Belgische categorie A-afval wordt vervoerd naar Belgoprocess in Dessel, een dochteronderneming van NIRAS. De nucleaire afvalverwerker perst het afval in schijven, plaatst die schijven in stalen vaten en vult die vaten met cement. Het bedrijf brengt de gevulde vaten naar een opslaggebouw – een soort bunker – om het tijdelijk op te slaan.
En dat tijdelijke aspect is van groot belang, want het afval zal uiteindelijk naar een oppervlaktebergingsinstallatie verhuizen. Die oppervlaktebergingsinstallatie wordt binnenkort gebouwd – eveneens in Dessel.
Dat project is het resultaat van een participatief proces tussen NIRAS en de inwoners van Mol en Dessel, in samenwerking met de partnerschappen MONA en STORA. De bergingsinstallatie zal bestaan uit verschillende barrières en zorgt ervoor dat het afval afgeschermd blijft van de omgeving. Na 300 ligt het activiteitsniveau van het categorie A-afval onder de natuurlijke achtergrondstraling. Er zullen op termijn in het landschap twee heuvels overblijven.
Meer weten over de weg van het radioactief afval en de oppervlakteberginginstallatie
op de NIRAS-site te Dessel? Plan dan zeker een bezoek aan Tabloo!(*)
(*)Dit bezoekerscentrum werd in de lente van 2022 geopend en biedt toegankelijke informatie
over radioactiviteit in het algemeen en radioactief afval van categorie A in het bijzonder.
Diepe of geologische berging
Categorie A-afval krijgt een plaats in de oppervlakteberging, maar waar moet Categorie B- en C-afval naartoe? Dat ontdek je in de volgende factcheck ‘Stoppen we ons hoogradioactief afval 400 meter onder de grond?’